Read Time:4 Minute, 12 Second

Nadat ik vorig jaar Mark Fishers Kapitalistisch Realisme: Is er geen alternatief? (een fantastisch goed filosofisch boek) heb uitgelezen (ondanks dat ik er veel te lang over heb gedaan), ben ik eindelijk begonnen aan een nieuw boek. Dit keer is het een boek dat ook meerdere keren wordt aangehaald door Mark Fisher: Als een dief op klaarlichte dag van Slavoj Zizek. Ik ben pas net begonnen – lees: halverwege hoofdstuk 1, al zijn hoofdstukken van Zizek altijd erg lang – maar ik heb nu al een hoop aantekeningen gemaakt en ideeën opgedaan. Je leest het goed, ik ben zo’n motherfucker die de kantlijnen volschrijft. Maar goed, dit boek. Ik ga een kleine samenvatting geven van mijn hersenspinsels en opmerkingen bij het eerste stuk van dit boek.

Hoofdstuk 1: De staat der dingen

De omgekeerde wereld van het mondiale kapitalisme

Zizek haalt Louis Althusser aan, die de typologie van revolutionaire leiders heeft bedacht die Kierkegaards classificatie van officieren, huishoudsters en schoorsteenvegers kon doorstaan: “Degene die spreekwoorden citeren, degenen die dat niet doen, en degenen die nieuwe spreekwoorden verzinnen.” Deze worden versimpeld naar Schurken (de eerste categorie, waar volgens hem bijvoorbeeld Stalin onder valt), Grote Revolutionairen (de tweede categorie, waar Robespierre onder zou vallen), en leiders uit de derde categorie: zij die de ware aard van de revolutie begrijpen en succes boeken (Lenin, Mao). Ik stel hierbij de vraag tot in hoeverre de theorie/typologie praktisch toepasbaar is op de huidige arbeidersbeweging.

Een paar bladzijden verder vertelt Zizek over een menigte die de val van de Russische Tsaar vierde. Verschillende ideologieën werden bezongen in een “chaotische mengeling van stemmen”. In deze situatie gaat volgens Zizek “mededogen gepaard met opportunisme, onschuld met corruptie, en passie voor de vrijheid met behendige manipulatie”. Naar mijn idee was dit een voorbode voor de logische val van de Sovjet-Unie: Stalin (de schurk uit de vorige passage) en zijn medestanders waren machtsgeil. Maar omdat hun aanhangers naar ze keken door een roze bril waren ze verblind door de waardering en positieve kanten van het Stalinistische regime. Ik trek deze lijn door naar het heden, waar naar mijn mening domrechts (een term die Sander Schimmelpenninck graag gebruikt om mensen die vallen voor rechts conservatief populisme aan te duiden) ook precies in dit plaatje past. Onder de impressie dat de partij het compleet bij het rechte eind heeft zullen misstappen en ongepastheden niet worden meegewogen door aanhangers van die partij. Een vergelijking met PVV, FvD en ook met BBB is dan ook heel makkelijk en wat mij betreft ook compleet valide. Oftewel: Dit boek is een leestip voor domrechts.

“Hoe zit het dan met het project van de vereniging van alle ‘levende doden’ van het mondiale kapitalisme, al diegenen die in de steek zijn gelaten door de neokapitalistische ‘vooruitgang,’ al diegenen die overbodig en achterhaald zijn geraakt, en niet in staat zijn om zich aan te passen aan de nieuwe omstandigheden?” Deze vraag stelt Zizek omdat er slechts een enkel logisch antwoord lijkt te zijn: het socialisme moet deze groep, de “levende doden”, ook een stem geven. Anders blijft deze vatbaar voor populisme. Zizek stelt echter dat deze groep geen aparte stem zou moeten krijgen in een socialistische samenleving. Want als de stem van de kleine minderheid even zwaar zou moeten wegen als die van de grote meerderheid, is van radicale gelijkheid geen sprake meer en wordt het doorzetten van radicale oververtegenwoordiging een doel op zich, en niet langer een middel tot radicale gelijkheid. Ik stel dat na “revolutie” Zizek gelijk heeft, maar dat we de “levende doden” tot die tijd wél die stem moeten geven. Systeemverandering brengt een eerlijke en rechtvaardige positieverandering met zich mee.

Dit alles roept veel vragen op. Zo ook: wat is ethisch verantwoord in de strijd voor een socialistische samenleving? Zou je kunnen verantwoorden dat je verslechtering van de situatie niet tegenhoudt om te laten zien waarom we een sterke arbeidersbeweging nodig hebben, ook als hierdoor meer mensen zullen creperen (en dan met name de nu al kwetsbare groepen in de samenleving)? Want stel dat we dit doen, zullen dan de liberalen de schuld krijgen of wordt het alsnog verdraaid en leidt het niet tot verbetering? Op dit moment wordt parlementaire politiek gebruikt als middel om schade te beperken, totdat de revolutie komt. Maar wat nou als die schade juist een katalysator is?

Een laatste punt dat ik nu wil bespreken komt uit het volgende citaat: “Belangen zijn er niet louter om te worden gevolgd; zij moeten worden geherdefinieerd om ideeën mogelijk te maken die niet tot belangen kunnen worden gereduceerd. Dit is de reden dat we telkens opnieuw getuige zijn van de paradox van de rechtse populisten, die – als zij aan de macht zijn gekomen – soms maatregelen invoeren die in het belang zijn van de arbeiders.” Dit is precies de reden dat partijen als PVV en BBB regelmatig worden bestempeld als ‘conservatief links,’ terwijl ze kei- en keihard rechts-populistisch beleid faciliteren.

Tot zover mijn gedachtegang over het eerste deel van Hoofdstuk 1 van Als een dief op klaarlichte dag van Slavoj Zizek.

Door: Justin

About Post Author

Justin Klein Tank

In mijn columns en artikelen kom je veelal politieke en maatschappelijke thema’s tegen die op het moment van uploaden zeer relevant zijn. Mijn interesses liggen dan ook in dit gebied. Ik volg het maatschappelijk debat op de voet en haal mijn informatie uit veel verschillende journalistieke en wetenschappelijke bronnen. Mijn stukken zijn een analyse van deze informatie, en dus een analyse van onze samenleving. Maar bovenal vind ik schrijven erg leuk om te doen.

j.g.m.kleintank@students.uu.nl