Hoe de kerstboom kerstboom werd

Read Time:4 Minute, 29 Second

Elk jaar weer, wanneer Sinterklaas net het land uit is, begint bij de mensen het gevoel te groeien dat de hoek van de huiskamer toch écht wat mist. Elk jaar weer, als Sinterklaas inmiddels halverwege zijn terugtocht is, trekken de mensen daarom hun huis uit om in het bos (of, iets moderner: bij de Albert Heijn) op zoek te gaan naar een dennenboom. En elk jaar weer belanden zo’n tweeëneenhalf miljoen van deze bomen in zo’n tweeëneenhalf miljoen Nederlandse huiskamers. De wonderschone takken van de dennenboom worden door heel het land versierd, verlicht, bepiekt en bezongen. Er is geen twijfel over mogelijk: de kerstboom hoort er helemaal bij.

Maar de vraag is: wat doet die boom eigenlijk is al onze huizen? Als we van oudsher met kerst de geboorte van Jezus vieren, hoe kan het dan dat de kersttraditie inmiddels meer gekoppeld is aan een boom dan aan het wiegje in Bethlehem? Wat heeft die hele kerstboom nou eigenlijk te betekenen?

De kerstboom als belofte op zomer

Lang voordat de kerstboom de kerstboom werd, werden de takken van de dennenboom gebruikt tijdens winterse feestelijkheden. In de eeuwen voor Christus geloofden vele volkeren op het noorderlijk halfrond dat de winter werd veroorzaakt door de ziekte van de zonnegod: nadat deze de hele zomer lang had gewerkt, was de god tijdens de winter uitgeblust, overspannen en vermoeid. Vandaar dat de dagen in de winter steeds korter werden, de nachten steeds donkerder en langer. Omdat de kortste dag van het jaar betekende dat de zonnegod hierna weer aan de beterende hand zou zijn, werd deze dag uitgebreid gevierd. De takken van de dennenboom, één van de weinige bomen die het hele jaar haar mooie groene kleur behoudt, werden bij deze viering gebruikt als versiering. De mooie groene takken dienden ertoe om de zonnegod eraan te herinneren hoe mooi de wereld de volgende zomer weer zou worden, hoe groen ook alle andere bomen weer zouden kleuren.

De kerstboom als de boom van verleiding

In de oudheid werden er dus al dennenbomen gebruikt rond de tijd die wij tegenwoordig Kerstmis noemen, al ver voordat iemand ooit van Jezus Christus had gehoord. Voor de eerste sporen van het gebruik van de kerstboom in combinatie met Christelijke gewoonten, moeten we een hele sprong vooruit in de tijd maken. Hoewel er veel tegenstrijdige verhalen de rondte doen over waar en wanneer de kerstboom ‘kerstboom’ werd, wijzen veel historici naar het zestiende-eeuwse Duitsland. In sommige Christelijke gemeenschappen werd 24 december hier gevierd als de dag van Adam en Eva. Tijdens deze vieringen werden er vaak grootse toneelstukken opgevoerd, waarin de dennenboom figureerde als symbool voor de tuin van Eden, behangen met verboden vruchten. Helaas was de geestelijkheid het niet eens met deze vieringen: ze bestempelden het als heidens gedrag, en verboden de feestelijkheden uit het openbare leven. Omdat mensen toch gehecht waren geraakt aan de versierde boom, brachten sommige families in het geheim een boom mee naar huis, waar ze de takken versierden. En zo, vertellen deze verhalen, werden de wortels van de traditie van de kerstboom gelegd.

De kerstboom als familietraditie

Al in de 16^e eeuw kon er dus in sommige Duitse huishoudens een kerstachtige boom gevonden worden. Het verspreiden van deze traditie naar de rest van de wereld liet echter nog even op zich wachten. Aan het begin van de 19^e eeuw brachten Duitse immigranten de traditie naar Groot Brittannië, maar de lokale bevolking moest aanvankelijk niet zoveel hebben van de groene bomen in de huiskamer. Dit veranderde in 1846. In dit jaar werd er namelijk een illustratie uitgegeven waarop koningin Victoria en haar man Albert met hun kinderen afgebeeld stonden rond een versierde kerstboom. Het mooie en serene familiebeeld had al snel effect op de Britse bevolking, en daarna ook op de rest van de wereld: meer en meer gezinnen namen de traditie van de over, totdat de dennenboom niet meer weg te denken was uit het kerstsprookje.

De kerstboom als commercieel succes

Inmiddels is de kerstboom-industrie zo’n twee miljard euro waard. Hiervoor worden er wereldwijd jaarlijks zo’n 300 miljoen kerstbomen verbouwd op daarvoor bestemde boerderijen. Maar omdat deze 300 miljoen bomen vaak niet genoeg zijn om aan de vraag naar kerstsfeer te voldoen, worden er toch ook elk jaar weer bomen uit bossen gekapt. Niet alleen deze illegale kap van bomen, maar ook de pesticiden die worden gebruikt bij het verbouwen van de bomen en de uitlaatgassen die vrijkomen bij het transporteren van ons dennengeluk maken dat de kerstboom-industrie beslist niet duurzaam genoemd kan worden. Ook de nep-kerstbomen die voor veel mensen een alternatief zijn voor het gedoe van een echte boom, hebben een negatieve invloed op het klimaat: vaak gaat het hier om bomen van plastic en metaal, die vanuit goedkope fabrieken in China naar Nederland zijn gevlogen.

De traditie rond het gebruik van sparre- en dennenbomen bij kerst is door de tijd heen al vaak van vorm veranderd: van losse takken voor de zonnegod, tot paradijselijke bomen met verboden vruchten, tot de moderne boom met kerstballen en cadeautjes eronder. Sinds de evolutie van de kerstboom door de jaren heen al zo ver is gekomen, is het misschien ook wel mogelijk om de traditie nog verder door te evolueren, op weg naar een duurzamere kerstboom-industrie.

Maar voor nu: fijne kerst!

XOXO, Klassepost

About Post Author

Vera Appelo

Zoals het een echt KLASsepost-lid betaamd, houdt Vera van schrijven en van het lezen van de schrijfsels van anderen: haar boekenkast staat vol met prachtige boeken, waarvan op de één of andere manier toch altijd de helft ongelezen blijft. Ze schrijft het liefst over de maatschappij en alles wat daarin fout, of misschien soms juist ook heel goed gaat. Verder heeft ze een achtergrond in de kunsten, waarvan misschien soms ook wel eens een flard op deze site zal belanden.

veraappelo@gmail.com