Stop de verslaving, start de vooruitgang

Read Time:11 Minute, 23 Second

Hoe ons autogebruik een nationaal probleem geworden is en hoe wij daar vanaf komen.

Wat vele Utrechtse studenten waarschijnlijk niet weten wanneer zij ’s ochtends strijden tegen de wind op de Archimedeslaan om op tijd bij het college te zijn, is dat het plan om de Uithof ver buiten het centrum te bouwen gebaseerd is op de toenemende interesse in de auto in de vorige eeuw. Het universiteitscomplex is namelijk gebouwd in 1961 en aangezien de gemeente Utrecht in de jaren ’70 verwachtte dat studenten – evenals andere bevolkingsgroepen – van heinde en verre met de auto naar hun colleges, werk en afspraken zouden gaan, was het geen gek idee om de Uithof naast de snelweg te bouwen. Evident is dat studenten zowel destijds als vandaag de dag niet massaal in de auto stappen. Het gebruik van de auto onder andere groepen is de afgelopen jaren echter exponentieel toegenomen.

Die toename in autogebruik staat niet op zichzelf. Zonder dat we het doorhebben kampen wij met een serieus probleem in Nederland. Wij zijn namelijk verslaafd aan de auto. We worden ermee geïndoctrineerd en we lijken nauwelijks de neiging te hebben om onszelf te ontdoen van de vierwieler. Hoe zijn wij zo ver gekomen en wat kunnen wij ertegen doen?

Feiten van de verslaving

Voordat ik u spreekwoordelijk meeneem naar de oorzaken van de auto verslaving en de mogelijke oplossingen, presenteer ik u eerst enkele feiten die een beeld schetsen van de situatie. In 1969 waren er in Nederland 2.012.000 personenauto’s. In 1919, waren dat er maar liefst meer dan 8,5 miljoen. Dat is een groei van 23% in vijftig jaar tijd, die mede te wijten is aan de toename in forensen. De aantallen in het woon-werkverkeer in het bovengenoemde tijdsbestek is met maar liefst 29% toegenomen (34% in 1971 en 63% in 2017).

De afgelopen jaren is er zesenveertig miljard euro geïnvesteerd in de autowegen, tegenover de tweeëntwintig miljard euro aan investeringen in het spoornet. Wat het meest opvalt aan de beschikbare statistieken is dat er in 19701 67 personenauto’s per duizend inwoners waren, terwijl de autodichtheid in 2019 al op 494 vierhonderdvierennegentig personenauto’s per duizend inwoners stond. Dat komt momenteel neer op bijna één personenauto per twee inwoners. Misschien nog wel het meest choquerende van dit alles is dat de totale uitstoot alle Nederlandse personenauto’s tezamen verantwoordelijk is voor bijna de helft van de uitstoot in het totale vervoer en verkeer.

Openbaar vervoer ontoereikend

Nu denk je misschien dat er nog geen sprake is van een nationaal probleem, maar er zijn meerdere factoren die bijdragen aan deze kwestie die het zo ingrijpend maken.

Hoewel het aantal elektrische bussen tussen 2019 en 2023 met 19.4% is toegenomen, is het totaal aantal bussen in deze periode met 8% afgenomen. Tegenover de schrale troost die de lichte vergroening van de lijnbussen biedt, staat helaas dat er meer bushaltes geschrapt zijn, veelal in de dunbevolkte provincies en regio’s. Personeelstekorten liggen hier mede aan ten grondslag, met als gevolg dat er meer mensen afhankelijk zijn van andere vervoermiddelen. Terwijl de bus juist zo’n duurzame manier van transport kan zijn.

Daarnaast heb je nog alle negatieve kanten van het reizen per NS-trein. Treinkaartjes zullen in 2025 mogelijk duurder worden, de spitsheffing maakt een treinreis nóg duurder en dan is het nog niet uitgesloten dat treinen langer worden en er minder storingen en vertragingen ontstaan.

Affectie voor auto’s

Misschien begint het nu wel te dalen dat de auto een uiterst grote rol in het dagelijks leven heeft gekregen. Misschien wel een té grote rol. Toch vrees ik dat het niet zo makkelijk is om onze ongezonde liefde voor de auto te verminderen.

De auto wordt namelijk – mede door de kapitalistische en individuele samenleving waarin alles groter, beter en luxer moet zijn – gezien als statussymbool. Mensen pronken met hun nieuwe auto en wat deze allemaal wel niet kan. Door autoreclames krijg je het oneindige gevoel van vrijheid, anonimiteit en gemak. Denk maar aan de reclames waarin een auto over een eindeloos lege vlakte rijdt, waarin je een heel voetbalteam kwijt kan en waarin je zonder dat anderen het horen ongegeneerd kan meeblèren met de radio vanwege de hoogwaardige speakers installatie.

Tenslotte vind ik het problematisch dat het wel of niet krijgen van auto van de zaak één van de eerste zaken is waar men aan denkt tijdens het solliciteren voor een baan. En dat er bij de zoektocht naar een woning meteen gekeken wordt of er wel een auto (of twee) op de oprit past. Het is een luxe om zo gehecht te raken aan de auto, maar noodzakelijk is het over het algemeen niet. Het idee dat er voor alles een auto nodig is en dat ultiem voorop alles staat, is iets wat het kapitalisme ons zo heeft ingeprent, dat we niet meer weten wat wij zonder zouden moeten.

Oplossingen

Van de auto naar het openbare vervoer

Willen wij dat mensen minder vaak in de file staan, dat de drukte op de weg vermindert en dat er duurzamer getransporteerd wordt. Dan moeten we het gebruik van de auto radicaal ontmoedigen en de auto enkel aanschaffen voor essentiële zaken en voor wanneer het niet anders kan. Dat betekent dat er meer geïnvesteerd moet worden in goedkoop (of gratis) openbaar vervoer. In dat geval moet het openbaar vervoer meer in dienst staan van de gebruiker. Daarmee moet concurrentie op het spoor niet worden aangemoedigd, want daar wordt enkel de reiziger het slachtoffer van. Maak de NS daarom maar weer een staatsbedrijf, zodat het belang van de gebruikers weer voorop staat. Hierdoor zal de prijs van een treinticket omlaag gaan en de frequentie en service van de NS omhoog, waardoor er dus ook meer treingebruikers ontstaan.

Een nog radicalere, maar naar mijns inziens zeer effectieve en noodzakelijke aanpak, is het veel duurder maken van het aanschaffen van een (vervuilende) auto en het aanzienlijk verhogen van de wegenbelasting en de motorrijtuigenbelasting. Dit zou tezamen moeten gaan met het verschuiven van investeringen in het verbreden van de snelweg naar het verbeteren van het openbaar vervoer. Het is namelijk gebleken dat het verbreden van een snelweg filevorming niet vermindert of verkort en daarentegen juist meer en langer durende files veroorzaakt. Het is dan toch bijzonder merkwaardig dat investeren in asfalt een hobby geworden is in Nederland?

De jaarlijkse uitgave aan asfalt en het verhelpen van knelpunten op de snelwegen komt neer op bijna één miljard euro. Volgens het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat kost het gratis maken van het openbaar vervoer “ongeveer 4 miljard”. Hoge kortingen in het ov kost de belastingbetaler volgens het ministerie “naar schatting zo’n 4.000 euro per persoon.” Dit klinkt als een erg ingrijpende en kostbare maatregel, maar ik meen dat de kosten opwegen tegen de baten. Zo worden de snelwegen minder belast, wordt de mobiliteit vergroot, wordt er duurzamer getransporteerd én wordt er minder geld uitgegeven aan benzine.

Een methode die sinds een aantal decennia in Nederland wordt toegepast is het realiseren van toereikende bus- en tramverbindingen van nieuwbouwlocaties zoals Vinex wijken naar steden. Hierdoor wordt minder vaak de auto gepakt, functioneert het openbaar vervoer effectiever en neemt de bereikbaarheid en leefbaarheid van een woonplaats toe. De ruimte die ingecalculeerd is om parkeerplaatsen in de wijk te realiseren, kunnen dan vervangen worden voor speelweides of duurzame initiatieven. Een voorbeeld hiervan is de verbindende bussen tussen Purmerend en Amsterdam. Sinds deze busverbinding zijn meer mensen het openbaar vervoer gaan gebruiken en het is gebleken dat deze lijn voor de busmaatschappij én de gemeenten kostendekkend is. Win-win dus.

Verbied fossiele industriën

Naast dat de lagere accijns per liter benzine vooral de hoge inkomens ten goede komt, krijgt de olieverwerkende industrie nog steeds miljarden van de overheid, zonder dat de belastingbetaler daartoe heeft ingestemd. Olieverwerkende industrieën en olieraffinaderijen als Shell, ExxonMobil, BP, TotalEnergies en het Russische Lukoil krijgen in Nederland 2,4 miljard euro overheidssteun per jaar. Volgens de Wet op de Accijns en de Wet belastingen op milieugrondslag krijgen deze bedrijven daarbovenop een vrijstelling van accijns en energiebelasting én hoeven zij geen winstbelasting te betalen. Gezien al deze financiële gunstigheden zou het toch helemaal niet vergezocht of financieel onmogelijk zijn om de deze bedrijven niet ontheffen van bovenstaande zaken, stoppen te subsidiëren en te verplichten enkel te investeren in groene energie.

Als de belastingbetaler bijdraagt aan de winst van deze bedrijven en zelf meer moet betalen voor de producten van deze bedrijven is het van de zotte dat wij onszelf iedere dag in de file werken, terwijl gratis én dus duurzaam openbaar vervoer voorhanden is.

Fietsende forensen

Een andere oplossing is die van het aanleggen van meer fietssnelwegen rondom, tussen grote steden en uiteindelijk tussen regio’s. Aangezien het aantal e-bikes de afgelopen jaren aanzienlijk is toegenomen, is het niet gek om deze snelle en duurzame manier van transport ook in te zetten om te forensen. Tot nu toe zijn er tweeënzestig fietssnelweg-routes aangelegd, maar het plan is om dit uit te breiden naar tweehonderdvierenzestig, zodat er in totaal 3500 kilometer aan fietssnelwegen ligt. De investeringen hiervoor liggen om en nabij de 1,3 miljard. Het voordeel hiervan is dat er door de doorfietsroutes bijna dertig procent meer fietsers zijn, waarvan 65% voormalige automobilisten. Forensen verkiezen weldegelijk voor de e-bike in dit geval.

Start de vooruitgang

Kortom, we moeten ons anders verhouden tot de auto, het autorijden an sich duurder maken en minder investeren in het ineffectief verbreden van de snelwegen. Daarnaast dienen we te investeren in goedkoop dan wel gratis, frequenter en meer toegankelijk openbaar vervoer, betere transportverbindingen tussen woonwijken en steden en het forensen middels de e-bike.

Bovenal moeten wij de auto niet meer gaan zien als het vervoermiddel voor de vooruitgang, maar voor de achteruitgang. In het openbaar vervoer kan je immers nog wat zaken voorbereiden en werken, bijvoorbeeld dit artikel schrijven. Dat is iets wat in de auto (nog) echt niet kan en dat lijkt mij nou een echte vooruitgang.

Bronnen:

Benjamin, J. “OV vreest fors lagere vergoeding van het Rijk voor studentenvervoer”. NRC. 21 september 2023, https://www.nrc.nl/nieuws/2023/09/21/ov-vreest-fors-lagere-vergoeding-van-het-rijk-voor-studenten-a4175084

Centraal Bureau voor de Statistiek, “Hoeveel rijden personenauto’s?”. CBS. 2023. https://www.cbs.nl/nl-nl/visualisaties/verkeer-en-vervoer/verkeer/verkeersprestaties-personenautos.

Centraal Bureau voor de Statistiek. “Hoeveel bussen zijn er in Nederland?” CBS. (2023). https://www.cbs.nl/nl-nl/visualisaties/verkeer-en-vervoer/vervoermiddelen-en-infrastructuur/bussen

Centraal Bureau voor de Statistiek. “Hoeveel personenauto’s zijn er in Nederland?”. CBS. 2023. https://www.cbs.nl/nl-nl/visualisaties/verkeer-en-vervoer/vervoermiddelen-en-

infrastructuur/personenautos.

Centraal Bureau voor de Statistiek. “Hoeveel spoorwegen zijn er in Nederland?”. CBS. 2023. https://www.cbs.nl/nl-nl/visualisaties/verkeer-en-vervoer/vervoermiddelen-en-infrastructuur/spoorwegen.

Centraal Bureau voor de Statistiek. “Hoeveel wegen zijn er in Nederland?” CBS. (2023). https://www.cbs.nl/nl-nl/visualisaties/verkeer-en-vervoer/vervoermiddelen-en-infrastructuur/wegen

Centraal Bureau voor de Statistiek. “Meer dan 200 maal zo veel personenauto’s als in 1927”. CBS. 18 december 2019. https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2019/51/meer-dan-200-maal-zo-veel-personenauto-s-als-in-1927.

Eg, R. “Reiziger merkt ook in stads- en streekvervoer personeelstekort”. NOS. 12 september 2023. https://nos.nl/artikel/2490168-reiziger-merkt-ook-in-stads-en-streekvervoer-personeelstekort.

Jorritsma, P., Hamersma, M. en Berveling J. “Blik op de file”. SWOV. 2020. https://swov.nl/nl/publicatie/blik-op-de-file.

Lebouille, R., Molemaker, R. & ECORYS Transport. “Onrendabel openbaar vervoer in nieuwbouwwijken vraagt om heldere keuzes”. Colloquium Vervoersplanologisch Speurwerk 2006.

23-24 november 2006. https://www.cvs-congres.nl/cvspdfdocs/cvs06.96.pdf

Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. “Blik op de file: de file door de ogen van de Nederlandse burger”. Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid. 28 juli 2020. https://www.kimnet.nl/publicaties/rapporten/2020/01/21/blik-op-de-file.

Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. “Het wijdverbreide autobezit in Nederland”. Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid. 18 januari 2023. https://www.kimnet.nl/publicaties/publicaties/2022/02/22/het-wijdverbreide-autobezit-in-nederland

Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. “Minder files en betere doorstroming”. Rijkswaterstaat. 2 mei 2023, https://www.rijkswaterstaat.nl/wegen/wegbeheer/minder-files.

NOS. “Fossiele sector krijgt tussen 39,7 en 46,4 miljard euro subsidie, nog meer dan gedacht”. NOS. 15 september 2023. https://nos.nl/artikel/2490599-fossiele-sector-krijgt-tussen-39-7-en-46-4-miljard-euro-subsidie-nog-meer-dan-gedacht.

NOS. “Kans groot dat reizen in de spits in 2025 duurder wordt”. NOS. 24 april 2023. https://nos.nl/artikel/2472698-kans-groot-dat-reizen-in-de-spits-in-2025-duurder-wordt.

NWO. “Automobilisten beïnvloeden om files te verminderen”. NOW. 12 december 2017. https://www.nwo.nl/cases/automobilisten-beinvloeden-om-files-te-verminderen.

Schellekens, B., ten Kate, A., van der Burg, L. & van der Meer, A. “Rechtvaardig afbouwen van fossiele subsidies, minder CO2 en meer inkomsten.” Somo. Augustus 2023. https://www.somo.nl/nl/nog-meer-belastinggeld-naar-grote-vervuilers-dan-gedacht-375-miljard-aan-fossiele-subsidies/

Van Der Veen, C. “‘Rutte hielp Shell via geitenpaadjes aan waterstofsubsidie van 150 miljoen euro’”. NRC. 19 mei 2023. https://www.nrc.nl/nieuws/2023/05/19/rutte-hielp-shell-via-geitenpaadjes-aan-waterstofsubsidie-van-150-miljoen-euro-a4165042.

About Post Author

Yashwanti Puar

Thema’s zoals de maatschappij, globalisatie, mensenrechten en onrecht, (neuro)psychologie, ongelijkheid, ethiek en filosofie, duurzaamheid, geschiedenis, politiek en activisme staan veelal centraal in mijn artikelen en columns. Daarnaast lees ik graag kranten en boeken, ga ik graag naar het theater, kijk ik veel films en detectives ben ik altijd in voor een goed gesprek en een inhoudelijke discussie.

y.puar@students.uu.nl