Read Time:5 Minute, 36 Second

Over hoe een Volkskamer niet de oplossing is voor het probleem met de falende democratie

Het Nederlandse politieke systeem staat onder druk. Het volk voelt zich niet meer vertegenwoordigd door de politiek. Links, rechts, progressief of conservatief: iedereen ziet dit probleem. Aangezien de toekomst van de democratie op het spel staat, zijn er veel mensen die met ideeën komen om de houdbaarheid van dit machtssysteem te verlengen. Zo ook Remieg Aerts, hoogleraar sociale geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. Hij gaf op 29 augustus 2022 een lezing voor het Montesquieu Instituut over de staat van de volksvertegenwoordiging getiteld: ‘Een goede vertegenwoordiging is een functionele vertegenwoordiging.’ Hierin gaf hij mogelijke oplossingen voor de problematiek. Eén van die oplossingen, een Volkskamer die de Eerste Kamer vervangt, moet dé oplossing zijn om de brug tussen het volk en de politiek te herstellen. In dit essay ga ik hierop reflecteren en ga ik aan de hand van onder andere ‘Crisis van de gevestigde partijen’ van politicoloog Tom van der Meer beargumenteren waarom ik denk dat het idee van een Volkskamer te kortzichtig is.

Het idee

De komst van een Volkskamer die de Eerste Kamer vervangt is een grote ingreep, maar wel eentje die de democratie ten goede komt. Aerts stelt dat een ‘Kamer van heroverweging’ in principe een zinvolle stap is in het beleidsproces (Aerts, 2022). Een nieuwe blik op beleidsvoorstellen kan zorgen voor nieuwe inzichten. Maar de manier waarop de Eerste Kamer haar rol als Kamer van heroverweging mag vervullen, is er niet een waar nieuwe inzichten een plek hebben. De Eerste Kamer kan enkel instemmen met een voorstel of het voorstel van tafel vegen. Een Volkskamer, zoals die is voorgesteld door Aerts, heeft een andere manier van heroverweging: het recht van amendement (Aerts, 2022). Hoewel de Eerste Kamer dit en/of het recht om wetsvoorstellen terug te sturen naar de Tweede Kamer graag zou willen – er zijn zelfs staatscommissies geweest die dit laatste hebben voorgesteld om de democratie te verbeteren (Staatscommissie Parlementair Stelsel, 2018) – is hier nog geen mogelijkheid voor.

De democratische legitimiteit van de Eerste Kamer is veel lager dan de democratische legitimiteit van een Volkskamer. Een Volkskamer wordt niet, zoals de Eerste Kamer nu, gevuld met door de Provinciale Staten verkozen leden, maar door willekeurig ingelote burgers (Aerts, 2022). Aerts is namelijk van mening dat een diverse en herkenbare vertegenwoordiging in het parlement van het grootste belang is om vertrouwen van het volk in de politiek terug te krijgen (Aerts, 2022).

Het kortste strootje

De manier waarop het Nederlandse politieke systeem is ingericht sluit niet meer aan op de huidige maatschappij. In 2017 schreef Tom van der Meer, hoogleraar politicologie aan de Universiteit van Amsterdam, over het probleem van de Nederlandse politiek het volgende: een verouderde bestuurscultuur, gedragen door de gevestigde partijen, sluit niet langer aan op de emancipatie van de Nederlandse kiezer, wat betekent dat deze bestuurscultuur dringend gemoderniseerd moet worden (Meer, 2017).

Dat de bestuurscultuur in Nederland verouderd is, komt doordat deze stamt uit de tijd van de verzuiling. Burgers leefden vrijwel hun hele leven binnen de eigen zuil en stemde logischerwijs op de partij die hun zuil vertegenwoordigde. Katholieken stemden op de KVP, protestanten op bijvoorbeeld de ARP of CHU, sociaaldemocraten op de PvdA en liberalen op de VVD. Hierdoor waren er slechts enkele partijen die vertegenwoordigd waren in het parlement, die allemaal grote hoeveelheden zetels hadden. Volgens de website parlement.com werd het systeem van verzuiling “afgelost door een stelsel waarvan polarisatie het voornaamste kenmerk was” (Parlement.com, sd).

Een Volkskamer naar het idee van Aerts zal geen kans van slagen hebben zonder verandering van de bestuurscultuur. Ditzelfde stelt ook Van der Meer, die spreekt van “politiek wensdenken” (Meer, 2017). Actoren die dicht op de macht staan doen voorstellen die binnen dit wensdenken vallen, omdat deze binnen hun eigen ideologie vallen. Volgens Van der Meer zou dit debat niet eens gevoerd moeten worden vanuit ideologieën (Meer, 2017). Een loterijdemocratie, één van de onderdelen die Aerts van belang acht bij het herstel van het democratisch vertrouwen, is dan ook geen haalbare optie. Aerts negeert de noodzaak tot het veranderen van de bestuurscultuur binnen het huidige politieke bestel. Zonder die verandering, zegt Van der Meer, zal loting geen representatief beeld van de samenleving kunnen geven en zal de politiek, en daarmee het land, aan het kortste eind trekken (Reybrouck, 2016).

Als laatste is het vertrouwen van burgers vooral laag in de Nederlandse politici en niet zozeer in het democratische systeem. Deze claim wordt ondersteund door het onderzoek van het EenVandaag Opiniepanel (Lubbe, 2021). Politici zijn teveel met zichzelf bezig waardoor het volk zich achtergesteld voelt. Daarbij helpt het niet dat de afhandeling van de vele crises niet vlekkeloos verloopt, bijvoorbeeld bij de kindertoeslagmisdaad en de aardbevingsschade in Groningen.

Conclusie

Het veranderen van de Eerste Kamer in een Volkskamer die gekozen wordt door middel van loting en wetsvoorstellen kan amenderen en terugsturen, zal niet leiden tot een oplossing van het politieke probleem dat het volk zich niet meer vertegenwoordigd voelt. De komst van een Volkskamer verandert niks aan de bestuurscultuur die met name in de Tweede Kamer als verrot wordt beschouwd. Zonder een moderne bestuurscultuur kunnen veranderingen in het politieke systeem niet leiden tot positieve effecten op de democratie. Wel zouden elementen van de Volkskamer, zoals het recht op amendement en de mogelijkheid tot terugsturen van wetsvoorstellen, direct geïmplementeerd kunnen worden in de Eerste Kamer, omdat dit uit onderzoek een positief effect bleek te hebben op de democratie. Al met al is het Nederlandse politieke systeem nog niet klaar voor een radicale verandering als de komst van een Volkskamer. Ik sluit echter niet uit dat na de komst van een nieuwe bestuurscultuur, de komst van een Volkskamer alsnog een zeer positief effect zou kunnen hebben op de democratie en ervoor kan zorgen dat het volk zich weer gerepresenteerd voelt. Want als dit middel het beoogde doel kan halen, vind ik dat we het op zijn minst moeten proberen.

Door: Justin

Bibliografie

Aerts, R. (2022). Een goede vertegenwoordiging is een functionele vertegenwoordiging. De Hofvijver Jaargang 12, nummer 133. Montesquieu Instituut.

Lubbe, R. (2021, 12 13). Vertrouwen in zowel kabinet als Tweede Kamer flink lager dan begin dit jaar: ‘Zij zitten er alleen voor hun eigen gewin’. Opgehaald van EenVandaag Opiniepanel: https://eenvandaag.avrotros.nl/panels/opiniepanel/alle-uitslagen/item/vertrouwen-in-zowel-kabinet-als-tweede-kamer-flink-lager-dan-begin-dit-jaar-zij-zitten-er-alleen-voor-hun-eigen-gewin/

Meer, T. v. (2017). Crisis van de gevestigde partijen. B en M : Tijdschrift voor Beleid, Politiek en Maatschappij, pp. 9-13, 47-63.

Parlement.com. (sd). Verzuiling. Opgehaald van Parlement.com: https://www.parlement.com/id/vh8lnhrpfxub/verzuiling

Reybrouck, D. v. (2016). Tegen Verkiezingen. De Bezige Bij.

About Post Author

Justin Klein Tank

In mijn columns en artikelen kom je veelal politieke en maatschappelijke thema’s tegen die op het moment van uploaden zeer relevant zijn. Mijn interesses liggen dan ook in dit gebied. Ik volg het maatschappelijk debat op de voet en haal mijn informatie uit veel verschillende journalistieke en wetenschappelijke bronnen. Mijn stukken zijn een analyse van deze informatie, en dus een analyse van onze samenleving. Maar bovenal vind ik schrijven erg leuk om te doen.

j.g.m.kleintank@students.uu.nl